Xưa Nhích Chân Đi, Giờ Nhích Lại!
(Bài
giới thiệu cuốn sách HUYỀN THOẠI VỀ MỘT NHÀ NƯỚC TỰ TIÊU VONG của Mai
Thái Lĩnh)
HÀ
SĨ PHU
Trước áp lực buộc phải đổi mới do cuộc khủng hoảng kinh tế-xã hội, và
nhất là do sự sụp đổ của phe Xã hội chủ nghĩa, ta thấy Đảng Cộng sản
Việt nam đã có sự tự phê phán rõ rệt hơn trước. Một số bài viết hoặc
phát biểu đã dũng cảm nhận rằng: xét về nhiều mặt thì một số nước Tư bản
đã tiếp cận đến mục tiêu Xã hội chủ nghĩa rõ hơn ta rất nhiều. Các nước
Tư bản được lấy làm ví dụ thường là các nước Bắc Âu, hoặc Tây Âu( như
Pháp, Đức…).
Có sự tự phê phán ấy là rất đáng mừng, song sở dĩ dám nói “mạnh” như thế
mà không sợ “mất lập trường” là bởi vẫn “đứng vững” trên cái nền kiêu
ngạo Cộng sản. Đại để : họ là Tư bản mà họ còn làm được như thế, còn thể
hiện được một số tính chất Xã hội chủ nghĩa như thế; huống chi ta là
nước đích danh Xã hội chủ nghĩa tiên tiến, có nền Chính trị ưu việt, có
một đảng tiền phong lãnh đạo, đáng lẽ ta phải làm tốt gấp bội cho họ noi
theo mới phải. Sự tự phê mạnh dạn ở đây giống như mấy anh sinh viên đại
học xoa đầu mấy em “chíp hôi” cấp 2 rằng : mấy bài toán này các cậu giải
giỏi hơn chúng mình đấy, bọn đại học chúng mình có thể phải học tập các
cậu đấy !
Cho nên
chỉ khen mấy câu thế thôi, rồi “bề trên” lại trở về ngay tư thế kẻ cả :
“Tuy nhiên, thực chất họ vẫn chỉ loanh quanh trong quỹ đạo Tư bản!” ( có
nghĩa là nếu ta khiêm tốn bắt chước họ một chút thì nhất định ta còn
tiến nhanh hơn họ nhiều , chứ bản chất Tư bản thì làm sao so được với Xã
hội chủ nghĩa! ).
Thực tế ngót 20 năm đổi mới cho thấy cách tự phê như vậy không đạt yêu
cầu, không ăn khớp được với thực tế. “Bề trên” cứ nghĩ mình vẫn là “bề
trên”, thế mà càng cố gắng thì càng không sao theo kịp được “ kẻ dưới” !
Sao lại trái khoáy vậy?
Song, thực ra lẽ phải rất đơn giản, rất sáng tỏ, chẳng có gì “trái
khoáy”,nếu ta chịu từ bỏ kênh tư duy ấy, hồi tỉnh lại, định thần lại,
khôi phục dần trí nhớ, để nhận biết mình đang đứng ở đâu, đang nằm trong
toạ độ không gian và thời gian nào?.
Tác
phẩm nghiên cứu “HUYỀN THOẠI VỀ MỘT NHÀ NƯỚC TỰ TIÊU VONG” (bàn về lý
thuyết Nhà nước của Karl Marx ) của Mai Thái Lĩnh sẽ góp phần giúp ta
thực hiện thao tác trở mình, khôi phục trí nhớ một cách rất khó khăn đó.
Lịch
sử nhiều khi như ngẫu nhiên, như đùa cợt. Hậu quả nặng nề trên vai một
dân tộc có thể bắt đầu chỉ từ một cú “nhích chân” của một con người,
trong một khoảnh khắc lựa chọn mà tính chất may rủi nhiều hơn là ý thức.
Cú “nhích chân” của Nguyễn Ái Quốc từ Đảng Xã hội Pháp sang Quốc tế III
của Lenin “chỉ vì Đệ Tam Quốc tế rất chú ý
đến vấn đề giải phóng thuộc địa “(1), “Còn
như Đảng là gì, công đoàn là gì, chủ nghĩa Xã hội và chủ nghĩa Cộng sản
là gì, thì tôi (tức Nguyễn Ái Quốc)
chưa hiểu ”(2). Thậm chí Sơ thảo luận cương về các dân tộc và
thuộc địa của Lenin đăng trên báo L’humanité ngày 16-6-1920 thì “ngay
cả chữ nghĩa trong văn bản” ấy Nguyễn Ái Quốc”cũng chỉ
hiểu loáng thoáng thôi” (3).
(1) Trần
Dân Tiên: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ chủ tịch, Nhà xuất
bản Văn học, Hànội (in lần thứ tám), 1975, trang 44.
(2) Hồ Chí
Minh:Con đường dẫn tôi tới chủ nghĩa Lênin, Hồ Chí Minh toàn tập, tập
10, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, 2000, trang 126.
(3) Lữ
Phương:Từ Nguyễn Tất Thành đến Hồ Chí Minh, THƯ NHÀ xuất bản, Australia,
2002, trang 40.
Bằng tác phẩm nghiên cứu của mình bàn về lý thuyết Nhà nước của Karl
Marx, Mai Thái Lĩnh đã dựng lại bức tranh đấu tranh tư tưởng ở thời điểm
ấy, cho thấy sự “nhích chân” từ Quốc tế II sang Quốc Tế III thực chất là
sự nhích chân từ hòn đá tảng. Khác một ly mà đi một dậm. Cùng là từ
Marx, là anh em sinh đôi, nhưng đảng Cộng sản và Đảng Xã hội-Dân chủ như
hai con người có tính khí và đức độ khác hẳn nhau . Đến hôm nay thì câu
hỏi ai đúng ai sai, ai thành công ai thất bại, ai giúp cho lý tưởng đẹp
đẽ của Marx đến thắng lợi,còn ai nhân danh Marx để làm khổ Marx, đã được
nhận thức Lý trí và sự thật Lịch sử trả lời rồi. Tác giả cũng giúp người
đọc hiểu vì sao những người Leninist lại căm ghét người “anh em sinh
đôi” của mình đến vậy.
Thật vậy, trong học thuyết xã hội của mình Marx định nghĩa Nhà nước là
“bạo lực có tổ chức của một giai cấp nhằm để trấn áp một giai cấp khác”.
Nguồn gốc sâu xa của Nhà nước là chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Theo
ông, Nhà nước ra đời biểu hiện một sự tha hoá của xã hội. Vì vậy, trong
tương lai, khi chế độ tư hữu bị xoá bỏ thì Nhà nước tất yếu tự tiêu vong
theo. Quan niệm “chuyên chính vô sản” bắt nguồn từ đó : để thiết lập chế
độ cộng sản, trước tiên người mác-xít phải tìm cách chiếm lấy bộ máy Nhà
nước cũ, đập tan bộ máy đó để thiết lập chuyên chính vô sản nhằm tập
trung tư liệu sản xuất lại. Sau đó sẽ bắt đầu quá trình
Nhà-nước-tự-tiêu-vong, tiến đến một xã hội hoàn toàn tự-quản.
Quan niệm “chuyên chính vô sản” chứa đựng những nghịch lý
không thể giải quyết được. Do đó ngay từ đầu, nhiều người xã hội chủ
nghĩa đã bác bỏ, không chịu áp dụng nó. Ngoài những nhà xã hội chủ nghĩa
phi –mác-xít (như phái Fabian ở Anh), trong số các nhà mác-xít, cũng có
người phản đối quan niệm đó, trước hết là Eduard Bernstein (1850-1932) -
thường được coi là cha đẻ của chủ nghĩa xét lại. Mặc dù những luận điểm
của Bernstein bị chính thức lên án ngay từ khi được công bố vào cuối
thập niên 1890, song ảnh hưởng của nó trong phong trào công nhân vẫn
ngày càng sâu rộng. Cho đến trước cuộc chiến tranh thế giới lần I
(1914-1918), hầu hết các lãnh tụ mác-xít ở châu Âu đều chịu ảnh hưởng ít
nhiều của “Chủ nghĩa xét lại “. Quan niệm chuyên chính vô sản dần dần
mất sức sống ngay trên mảnh đất nó sinh ra.
Việc tán thành hay không tán thành chuyên chính vô sản
rốt cuộc đã trở thành “hòn đá thử vàng” để phân biệt hai trường phái của
chủ nghĩa xã hội : phái cải cách (thường được gọi là xã hội-dân
chủ) từ bỏ chuyên chính vô sản, còn phái cách mạng (thường được
gọi là cộng sản) kiên quyết thực hiện chuyên chính vô sản. Lenin, lãnh
tụ tiêu biểu của phái cách mạng, đã thành công trong việc cướp chính
quyền, thiết lập chuyên chính vô sản ở nước Nga. Ông thành lập Quốc tế
III (Quốc tế cộng sản) tách khỏi Quốc tế II (Quốc tế xã hội chủ nghĩa).
Kế tục ông, Stalin và Mao Trạch Đông đã mở rộng chuyên chính vô sản
thành hệ thống thế giới.
Sự sụp đổ của chế độ cộng sản trên toàn thế giới chứng
minh tính chất sai lầm của quan niệm chuyên chính vô sản và làm bộc lộ
sự sai lầm của lý thuyết Nhà nước của Karl Marx. Trong 3 chương cuối của
tập sách tác giả Mai Thái Lĩnh đã phê phán quan niệm của Marx về Nhà
nước, đồng thời đề nghị một định nghĩa đúng đắn, hợp lý hơn về Nhà nước
: Nhà nước là quyền lực công cộng, là Nhà nước của toàn dân.
Cũng qua các chương này, tác giả đã so sánh hai con
đường : con đường cộng sản và con đường xã hội-dân chủ. Một con đường từ
chối những giá trị dân chủ, dẫn đến một chế độ dân chủ hình thức, giả
hiệu; còn con đường kia chấp nhận các giá trị dân chủ, từng bước cải
biến chế độ dân chủ “tư sản” thành chế độ dân chủ của toàn dân.
Có thể coi con đường xã hội - dân chủ mà các nhà dân chủ
trong nước đang hướng tới chính là con đường từ bỏ những sai lầm
trong việc áp dụng chuyên chính vô sản để trở lại với các giá trị dân
chủ chung của nhân loại mà lâu nay các nhà mác-xít giáo điều và các
nhà Đông phương học bài ngoại thường gọi là “các giá trị phương tây”.
Vận dụng các giá trị này để thiết lập một chế độ dân chủ thật sự ở nước
ta, thiết nghĩ đó là sứ mạng của những người yêu nước- yêu dân chủ hiện
nay.
Các nước Tư bản mà tôi nhắc tới ở phần đầu đều là những tấm gương thành
công mà Đảng Cộng sản Việt nam không thể không biểu lộ thiện cảm, đặc
biệt là phúc lợi xã hội dành cho người lao động, người nghèo, người già
yếu, tàn tật.Đảng cầm quyền có thế lực ở các nước ấy đều ít nhiều liên
quan đến xu hướng Xã hội-Dân chủ(4), không xa lạ gì với học thuyết Marx
.
Thời kỳ bột phát của nền văn minh công nghiệp đã tạo ra những hệ thống
xã hội mà ta quen gọi là xã hội Tư bản, chứa đầy rẫy những bất công,dã
man, phy lý, đòi hỏi phải được phê phán, mà chủ nghĩa Marx là một đại
diện phê phán xuất sắc. Nhưng cách lý giải và cách giải quyết cực đoan
trong chủ nghĩa Marx đã sớm được phát hiện và điều chỉnh, để hình thành
con đường “cải cách” trong chủ nghĩa Marx hợp quy luật hơn. Còn xu hướng
Cộng sản cực đoan chủ trương Chuyên chính Vô sản thì sau một giai đoạn
bột phát đã tỏ ra phy lý không kém gì xã hội tư bản giai đoạn đầu, nên
cũng đã được nhân loại văn minh đào thải. Chỉ ở những quốc gia chưa có
cơ sở dân chủ tối thiểu của văn minh công nghiệp và kinh tế thị trường
thì con đường đào thải này mới diễn ra rất lòng vòng và chật vật. Chủ
nghĩa Cộng sản muốn trốn cuộc đào thải buộc phải biến hình, nhưng biến
hình kiểu gì, điều này phụ thuộc trước hết vào dân trí và tầm văn hoá
của nước đó, vào tính cách của cộng đồng dân tộc đó.Nhưng tác động hỗ
trợ của thế giới văn minh cũng rất quan trọng, không thể xem nhẹ.
*
Viết xong bản thảo Huyền thoại về một Nhà nước tự tiêu vong, ông Mai
Thái Lĩnh gửi cho một số bạn bè để thăm dò ý kiến. Các tín hiệu phản hồi
có thể xếp thành bốn loại chính :
- Một
là tán thành sự phân tích khách quan, xác đáng. Mong những người Cộng
sản Việt nam, vốn là dòng Leninism, nay đã có độ lùi để nhận rõ sự thật
lịch sử, hãy vì quyền lợi dân tộc mà tán thành cải biến theo đường
“người anh em sinh đôi” của mình, cũng là vinh danh Marx mà thực hiện
được sự hoà hợp và phát triển thênh thang của đất nước.
- Hai
là cho rằng công trình nghiên cứu này chỉ có giá trị lý thuyết, chứ Đệ
Tam và Đệ Nhị tuy là anh em sinh đôi nhưng xung khắc nhau như mặt trăng
mặt trời. Đệ Tam mà chưa cầm quyền thì cải biến được, chứ nắm được quyền
toàn trị rồi thì họ chẳng nhả ra đâu! Lẽ phải đấy, nhưng người ta chiếm
được hết rồi, ai ép được người ta?
- Ba là
yêu cầu nói vắn tắt là đủ nắm được cơ sở lý luận rồi. Vấn đề là nếu muốn
cải biến theo con đường Xã hội-Dân chủ thì cụ thể cần thực hiện những
công việc gì?
- Bốn
là ý kiến phản bác, cho rằng 4 dòng Marxism cũng là Marx cả, lỗi thời
rồi, còn bám làm chi? Hay đây là mẹo của Đảng Cộng sản muốn cứu Đảng
chăng?
Hãy để
quyền phán xét cho người đọc.
Song
cũng cho phép tôi được nói ý kiến riêng. Xã hội Việt nam hôm nay như một
trang giấy đã có chữ viết, không phải trang giấy trắng để viết gì tuỳ ý
mình, muốn xé đi viết lại cũng không dễ gì làm được (ai có tài xé đi
viết lại thì xin cứ làm thử sẽ tự rút ra kết luận!). Còn những ai vẫn
thấy mình có nợ với đất nước, không chịu buông xuôi, thì phải tìm cách
chữa.
----------------------------------------------------------------------------------------------
(4)Tiếng Anh là Social Democracy, tiếng Pháp là
social-démocratie. Chuyển ngữ sang tiếng Việt, trong sách của mình
tác giả Mai Thái Lĩnh dịch là Dân chủ-xã hội, như vậy có thể hợp
lý hơn. Sở dĩ tôi dùng danh từ Xã hội-Dân chủ vì lâu nay các từ
điển và sách báo trong nước đã quen
dùng thuật ngữ này.
Cách
chữa khôn ngoan đỡ mất sức là làm thế nào chữa ít “chữ” nhất mà bản
chất lại thay đổi được nhiều nhất , đem lại lợi ích nhiều nhất cho
dân tộc. Nếu từ chỗ“Kinh tế thị trường theo định hướng Xã hội chủ nghĩa”
mà chuyển thành “Kinh tế thi trường theo định hướng Xã hội-Dân chủ”chẳng
hạn , thì trong 11 chữ chỉ cần sửa có một chữ! (lấy chữ mà nói cho vui).
Giống như toàn bài diễn văn mà chỉ xin đổi một “dấu phẩy” thôi! Xưa
nhích chân đi, giờ nhích lại! Khiêm tốn thế mà cũng “thiên nan vạn nan”
đấy.
Quan
trọng nhất, nhưng cũng khó nhất là sửa được cái “dấu phẩy” đột phá ban
đầu, tạo được cú “nhích chân” cơ bản ban đầu.Khi đã có một không gian
dân chủ tối thiểu để ngồi với nhau rồi thì mọi việc sẽ cùng bàn với nhau
mà làm, con đường cần đi sẽ hiện ra trước mắt, bàn trước xa quá mà làm
gì?
Nếu
con đường Xã hội-Dân chủ trước đây có tác dụng nâng cấp nền Dân chủ tư
sản từng bước trở thành nền Dân chủ của toàn dân, thì con đường Xã
hội-Dân chủ ở Việt nam hôm nay, nếu hình thành được, lại có sứ mệnh lột
xác nền CHUYÊN CHÍNH vô sản thành nền Dân chủ của toàn dân, một việc khó
hơn nhiều ( nhưng vẫn còn dễ thực hiện hơn những phương pháp khác ).
Đến
hôm nay người Cộng sản đã phải bỏ Kinh tế chỉ huy để cũng theo Kinh tế
thị trường , thì chỉ còn khác người “Xã hội” ở chỗ điều hành xã hội bằng
biện pháp Dân chủ hay Chuyên chính thôi. Nhưng tình hình không rành mạch
như thế, mà phức tạp hơn nhiều. Dưới sức ép của thế giới văn minh, người
chủ trương chuyên chính bây giờ chẳng dại gì nói chuyên chính nữa , mà
miệng cũng tự xưng dân chủ, thế là sinh ra Dân chủ thật và Dân chủ giả.
Thêm nữa, cái cốt lõi CHUYÊN CHÍNH VÔ SẢN cũng không còn đúng nghĩa
,không còn là Chuyên chính của giai cấp, thực chất chỉ là CHUYÊN CHÍNH
của một tập đoàn, và tập đoàn này lại KHÔNG VÔ SẢN chút nào, rất nhiều
đảng viên đã tự nói lên điều đó. Thế là sự giả dối đã thành giả dối bình
phương.
Một thế
kỷ vẫy vùng của Cộng sản qua đi, sự thật hiện ra rõ ràng là “bọn xét
lại” tử tế hơn quý vị “không xét lại”, Menshevik đúng hơn Bolshevik.
Lịch sử chọn ai, đào thải ai thì đã rõ rồi, nhưng với dân chúng, nếu cứ
cho họ tự chọn, xem người ta chọn Thuỵ điển, Na-uy, Tây Đức …hay chọn
các ông Bolshevik thì biết ngay.
Cuốn
sách của nhà nghiên cứu triết học Mai Thái Lĩnh viết rất kỹ càng, tỉ mỉ
để nhận thức được thấu đáo. Nhưng rốt ráo lại thì cũng đơn giản, muốn
chuyển hoá Đệ Tam thành Đệ Nhị bây giờ chỉ cần phân biệt mỗi một phạm
trù là THẬT hay GỈA. Cái gì cũng đều có, đều giống nhau hết, chỉ khác
nhau thật hay giả thôi. Thế thì bất cứ ai, bất cứ việc gì, bất cứ tổ
chức gì ta cũng đòi cho được cái thật, dân chủ thật, chống dân chủ bề
ngoài, đòi lời nói đi đôi với việc làm. Rất đơn giản! Cứ lấy cái “bất
biến” ấy để “ứng vạn biến” thì trước sau gì cái thuộc tính tất yếu của
DÂN CHỦ là ĐA NGUYÊN cũng phải nảy ra thôi. Quy luật mà !
Con
đường hẹp Chuyên chính thì do một nhóm người hoạch định rồi đem áp đặt,
còn con đường Dân chủ thì rất rộng, rất chung, rất linh hoạt, rất thực
tế, mọi người cùng nhau đem tâm lực, trí lực góp lại mà thành, không có
tác giả nào độc quyền viết ra được!
Đà lạt tháng 7 năm 2005
HS
LÝ LUẬN
VĂN HỌC
BÌNH LUẬN
PHỎNG VẤN
VỤ ÁN LIÊN QUAN
TIỂU SỬ |