"Sau mấy chục năm được nhà trường xã hội chủ nghĩa trau dồi bao nhiêu tri thức về khoa học tự nhiên, về triết học Mác-Lê, về chính trị ... thì bây giờ các chi bộ lại không còn coi chúng tôi là thành phần công nông gần đảng nữa mà chuyển thành tầng lớp trí thức tiểu tư sản bấp bênh ! Trở thành kỹ sư, tiến sĩ, giáo sư ... thì lại xa đảng hơn lúc chưa đi học !. Nghĩa là trên thực tế thì chất Đảng ngược chiều với chất trí thức ! Đó là điều nghịch lý".....Dắt Tay Nhau, Đi Dưới Tấm Biển Chỉ Đường của Trí Tuệ - Hà Sĩ Phu 1988
"Khẳng định vai trò quyết định của tự do và phát triển không có nghĩa là khi có hai điều kiện ấy thì tự khắc sẽ có Bình đẳng và Bác ái mà không cần đến hoạt động khuyến thiện và nỗ lực tranh đấu của con người. Không thể lấy khát vọng thay cho qui luật, nhưng khát vọng đúng sẽ xúc tiến nhanh qui luật...." Đôi Điều Suy Nghĩ của Một Công Dân - Hà Sĩ Phu 1993
"Mọi hoạt động Tranh đấu của con người từ cổ chí kim , không có gì ra ngoài ý nghĩa của chữ QUYỀN CON NGƯỜI. "Quyền Con người" ngày nay đã trở thành vấn đề toàn cầu không nước nào có thể lẩn tránh, điều ấy đánh dấu một bước trưởng thành khổng lồ của văn minh nhân loại. Ở đâu có áp bức bất công, ở đâu con người bị đối xử phi lý đều có thể tìm nơi "Quyền Con Người" một điểm tựa để tranh đấu, ít nhất cũng là điểm tựa tinh thần. Mặt khác. từ ánh sáng chung nhất về "Quyền Con Người", con người có thể nhìn lại những trào lưu Tranh đấu của mình một cách có cơ sở khách quan, khoa học và sáng suốt hơn..." Chia Tay Ý Thức Hệ - Hà Sĩ Phu 1995
|
|
SỨC NÉN CỦA NGÔN TỪ
Kính tặng hương hồn cố thi sĩ Phùng Cung
Để khen nhau mà nói “hơi bị đẹp đấy” thì đã lạ rồi, nhưng tấm tắc khen nhau
“hơi bị đểu đấy” thì các cụ nhà ta sống lại chắc không tài nào hiểu
nổi bọn con cháu định nói gì. Bởi nó “ngược đời”! Bởi đó là kiểu ngôn
từ đã bị lộn ngược!
Thứ ngôn ngữ lộn ngược này, tuỳ theo tạng của mỗi người, ta có thể thích hoặc
không thích, nhưng sự tồn tại một cách rất có sức sống của nó khiến tôi giật
mình. Hê-ghen chẳng nói : cái tồn tại là cái có lý đó sao?
Mà có lý thật.
Hãy nói về chữ “Bị”. “Bị” vốn là một từ biểu hiện ý niệm thua kém, tiêu cực,
như bị thua, bị xấu, bị lỗ vốn, bị khinh…Nhưng nay lại có “bị đẹp” , “ bị
ngon” , “bị tuyệt vời”…thì thật trái khoáy ! Lạ nữa là nếu thêm một từ chỉ
sự hạn chế như “hơi” ( nghĩa là chỉ một chút thôi) thì giá trị muốn khen
lại còn tăng lên gấp bội. Hơi bị đẹp là rất đẹp. Hơi bị tuyệt vời là tuyệt
vời vô cùng .
Đến một lúc ta lại khám phá ra rằng trong các cụm từ gồm những yếu tố ngược
nhau, chống nhau kia toát lên một ẩn ức : dường như người nói phải khẳng định
một giá trị mà biết chắc là sẽ rất nhiều người muốn phủ định. Hơn thế , người
nói dường như biết mình là thiểu số, là không chính thống, nhưng lại tin chắc
sự thật và cái đúng nằm ở phía mình. Ngôn ngữ được phát ra trong một tương
quan tranh chấp.
Khen một người đẹp, một hành động đẹp đích thực mà phải nói là “bị đẹp”? Khẳng
định là rất đẹp nhưng cũng chỉ dám nói là “hơi bị đẹp” thôi! Sự “khiêm tốn”
, nhượng bộ ấy cho thấy người nói tự biết mình đúng, nhưng vẫn phải cố nói
cho “phải đạo” , như thể đang đứng trước những người đã trực sẵn để chống lại
ý kiến của mình vậy.
Nhưng sự khiêm tốn ở đây xem ra chỉ là khiêm tốn bất đắc dĩ, bên trong vẫn
như ngầm chứa một sự đối chọi, lại còn đùa cợt, trêu ngươi. Tuy đã rất khiêm
tốn, người nói vẫn khẳng định lập trường khen chê của mình. Thậm chí hiệu quả
tương phản của ngôn ngữ khiến cho càng bị nén xuống thì sự khẳng định lại càng
tăng lên .
Vả lại, nói ngược chắc gì đã ngược, chữ “bị” chắc gì đã là thua kém. Chẳng
hạn ”Bị” làm đày tớ thì sướng hơn cái “được” làm chủ rành rành rồi. Trong một
không gian đảo lộn thật giả thì có khi nói ngược mới chính là nói xuôi.
Vậy chính bối cảnh xã hội đã tạo ra tâm lý thích nói ngược, và nhu cầu phải
nói ngược!
Nhưng dù gì đi nữa, sự xung đột giữa hai thành phần đối
chọi nhau trong các cụm từ có chữ “bị” này cũng cho ta thông điệp về
một sự dồn nén, tranh chấp, cọ xát giữa những giá trị đang bị đảo lộn
( hoặc do chênh nhau về thế hệ, hoặc bởi danh một đường thực một nẻo
; hoặc bởi thang giá trị đã bị lộn ngược, quay đầu xuống đất, cái tử
tế bị coi là tồi tàn, cái tồi tàn thì lên ngôi chúa tể ), và tất yếu
phải đấu tranh để xác lập lại thang giá trị ấy.
Bây giờ nói về chữ “Đểu”
“Đểu” là một cái gì đó xấu xa, tồi tàn, lừa đảo, mất dạy…khỏi cần nói.
Nhưng ĐỂU lại ghép với một danh từ, tính từ hay động từ mang nội hàm
tử tế, tốt đẹp, đạo đức …thì xưa nay chưa có bao giờ. Ví dụ xưa nay
vẫn nói “thằng đểu” chứ không thể ghép với chữ ông thành “ông đểu
“ được.
Nhưng đây, tôi ví dụ. Trước ngày 30-4-1975 thì đài (máy thu thanh) còn
quý lắm. Mấy thằng ma-cô ăn mặc giả bộ đội, thấy một ông già ngồi nghỉ
ở chỗ vắng, đang nghe chiếc đài Xiang-Mao. Chúng xán đến chào hỏi lễ
phép, rồi nói với vẻ quan tâm:
- Bố có cái đài đẹp quá,(rồi chìa tay ra), bố cho con xin nhé, thôi
tặng con đi, bố già rồi, giữ lấy sức khoẻ mà sống, nghe làm gì?
Nếu hiểu “ngôn ngữ của thời đại” và tình huống bất khả kháng của mình thì ông
già hãy ngoan ngoãn biếu chiếc đài đi để được yên thân. Nếu ngoan cố chống
lại thì chẳng những mất cái đài mà còn xơi thêm mấy cái tát hay gì nữa cũng
chưa biết chừng. Động tác “xin” của chúng như thế là một bài giảng về khái
niệm “xin đểu”! Một động tác cướp nhưng không phải cướp giật, mà là “xin”!
Xin và tặng vốn là những động tác của sự lịch sự, thân ái! Tôi nhớ trong một
tuyện ngắn , nhà văn Bùi Minh Quốc đã gọi mẹo ấy là “biến cuộc trấn lột thành
một cuộc hiến dâng tự nguyện”. Thật chí lý. Đầy tính “thời đại” (!). Những
chuyện xin đểu, giúp đểu, quan tâm đểu, phục vụ đểu, đổi mới đểu, thân ái đểu,
nhân ái đểu…( mà thực chất là ăn cướp, là trấn lột) bây giờ đã nhan nhản ra
rồi. Trong những quán “cơm tù” chúng cũng phục vụ nhân dân đấy nhưng là “phục
vụ đểu” !
Đấy là “đểu” ghép với động từ hoặc tính từ.
“Đểu” cũng có thể ghép với một danh từ hàm ý tử tế.
Một lần ra chợ giời, tôi mua về một chiếc radio-cassette hiệu Sony, còn khá
mới, giá lại khá rẻ, nhưng lắp băng vào nghe được một lúc thì băng rối, cố
mở ra thì núm văng một đằng, bánh xe một nẻo. Anh bạn tôi liền ái ngại và riễu
tôi : “Thôi thôi bố ơi, bố mua phải “Sony đểu “ rồi!”. Sony là một thương hiệu
có uy tín, ghép với chữ đểu tạo thành một từ đầy ấn tượng. Nếu gọi là Sony
giả, Sony rởm thì mất hết giá trị trong ngôn ngữ. Phải là “Sony đểu” mới lột
được cái thần của thực trạng. Hàng giả, hàng rởm…là những từ chết. “Hàng đểu”
là ngôn ngữ sống động không thể thay thế, nó không chỉ thông báo về chất lượng
món hàng, mà nó thông báo toàn cục , cả tâm địa, cung cách , trào lưu, khung
cảnh, nền tảng, nguy cơ… và cả cảm xúc của người nói nữa, nghĩa là toàn bộ
bối cảnh , toàn bộ “sinh thái học” của vấn đề.
Nhưng, ở một xứ sở toàn những mẹo Trạng Quỳnh thì sẽ có
mẹo để chống lại mẹo, sẽ có “đểu” trị lại “đểu”, sẽ có “đểu” lương thiện
chống lại “lương thiện đểu” ..v…v.., (rồi phải có “đểu” cương trực,
“đểu” khôn ngoan, “đểu” tử tế nữa). Thế là một lần nữa, ngôn ngữ lại
phải lộn ngược , và khi ấy những người tử tế lại phải khen nhau “hơi
bị đểu đấy!” ( trong tổ hợp này thì chữ “đểu” lại đóng vai nhân tố tốt
đẹp, “đểu” tương tự như “đẹp”, nên vẫn ngược chiều với chữ “bị”, theo
đúng nguyên tắc tương phản của cách diễn đạt này). Viết một câu đối
ra mà được bạn bè gật gù, tủm tỉm phán rằng: “Hơi bị đểu đấy!” thì có
thể yên tâm mở rượu ăn mừng. Ngôn ngữ quỷ quái thật.
Nói đến chữ ĐỂU tôi rất phục sự phát hiện của một cây bút
tên là Bắc Hà mà tôi chưa có hân hạnh biết là ai. Bắc Hà viết về một
nghề cổ truyền của đất Cổ Nhuế rất dễ thương với lời ca “ba sẵn sàng”
: Thanh niên Cổ Nhuế xin thề, chưa đầy hai sọt chưa về quê hương. Bắc
Hà viết rằng Cứt rất có giá nên người ta trộn cả đất vào để tăng trọng
lượng. Cứt không đúng là cứt thì gọi là cứt đểu. (Trong tổ từ này Cứt
là một giá trị đẹp, hữu dụng, tương phản với chữ đểu là từ có nghĩa
xấu). (Mới đây trong vụ án siêu nghiêm trọng mà đại tướng Võ Nguyên
Giáp, thượng tướng Nguyễn Nam Khánh và nhiều tướng lĩnh anh hùng của
ta yêu cầu Bộ Chính Trị phải đem ra xét xử và nghiêm trị, ông Bắc Hà
này còn phát hiện ra khái niệm “Chủ tịch nước đểu”, “đại tướng đểu”
nữa!)
Kinh tế hàng hoá thật lắm chuyện. Nhưng ham lợi trước mắt mà tàng trữ “hàng
đểu” thì tội to, lợi bất cập hại đấy!.
Đến đây, tôi phải mở ngoặc, xin bạn đọc một phút thôi, kẻo vô tình ta xúc phạm
đến phẩm chất của Cứt. Cố thi sĩ Phùng Cung có bài ca ngợi phẩm chất ấy như
sau: “Cứt không thèm với tay vịn gió đổi mùi, và nguyện hôi thối hết mình để
người đời khỏi ngộ nhận... “. Cứt tự biết mình là thối, lại nguyện hôi thối
hết mình để người đời khỏi ngộ nhận. Cái đức "chân
thật" đó của Cứt thật đáng ngợi ca thay! Lương thiện thay! Cố bốc thơm mà làm gì?
Trở lại câu chuyện ngôn ngữ.
Ngôn ngữ là một kho tàng văn hoá. Nó là phương tiện giao lưu, phương tiện truyền
bá toàn diện nền văn minh, làm cho thế hệ sau tiếp nhận được hết các thành
quả của thế hệ trước, đứng lên vai thế hệ trước mà tiến xa hơn. Nhưng chính
ngôn ngữ cũng là một thể sống, nó hút sinh khí của môi trường giao tiếp mà
tu chỉnh , mà nâng cao, mà sinh sản nữa.
Thời đại nào đẻ ra ngôn ngữ ấy. Thời đại của Tin học, của máy vi tính cho ta
khái niệm “nén thông tin”. Vẫn nội hàm ấy, nhưng tuỳ độ nén mà tạo ra các dạng
thông tin khác nhau. Thử đem khái niệm ấy vào văn học : Thông tin từ cõi nhân
sinh thì mênh mông vô tận, nhà văn nén nó vào tiểu thuyết, nén nữa thành các
truyện ngắn, nén nữa thành thơ, nén nữa thành câu đối, nén nữa thành các khái
niệm, ngôn từ. Sức đúc kết của ngôn từ thì thật kinh khủng.
Những danh từ như Cách mạng, Dân chủ …thật tối thiêng liêng, nhưng nếu không
thực tâm vì Nhân dân, vì Đất nước mà để cho Chủ nghĩa cá nhân vị kỷ ỷ thế làm
càn, hại dân hại nước thì miệng người đời ngọng gì mà không kèm một chữ “đểu”
theo sau?. Bao nhiêu năm trời dân mới sáng tác được, mới nén được một chữ “đểu”
của mình, hẳn dân biết dùng cho đích đáng.
Nhân nhắc đến câu đối, tôi nhớ hai câu thách đối mà tôi
cho là cô đọng và khó đối nhất trong các câu đối hiện đại . Một câu
là chữ nghĩa văn chương, của Phan Hiền, đăng báo Quân đội Nhân dân đã
lâu lắm. Thách đối như sau : “ Sai đâu sửa đấy, sai đấy sửa đâu, sửa
đâu sai đấy !”. Chữ nghĩa tối giản, lộn ngược lộn xuôi, luẩn quẩn, tráo
đi tráo lại, mà ý tứ thì hàm xúc vĩ mô, bình luận cả ngày không hết!
Còn câu kia là một câu thách đối thuộc ngôn ngữ “tếu táo” lưu truyền
trong dân gian, nhưng gói ghém toàn bộ tính chất và hiệu quả của nền
kinh tế chỉ huy và phân phối bao cấp XHCN : “Cái cứt gì cũng phân, mà
phân thì như cứt !” . Ôi , lại Phân với Cứt, những từ ngữ sao mà vĩ
đại !
Những Câu đối tài như thế, lắt léo như thế, bao trùm như thế thì kể cũng “hơi
bị đểu” và “ hơi bị tuyệt vời “ thật! Biết khen thế nào khác được?
Câu đối là thể loại đã nén thông tin rất cô đọng, nhưng đến đơn vị cơ bản là
những ngôn từ thì sức nén còn cô đọng hơn. Chỉ một chữ “BỊ”, một chữ “ĐỂU”
thôi, được sử dụng một cách “tai quái” và bi hài như vừa phân tích trên đây
đã nén vào trong nó thông điệp của cả một thời , một thời có một không hai
trong lịch sử dân tộc ta vậy.
HSP- 10 / 2004
Truyện TAM QUỐC…CHOÉ
Hồi thứ …
- xứ chột làm vua , giở mẹo , anh khùng đâm giáp thủng !
- cờ tàn đấm tốt , dùng mưu , võ tướng trị lê cùn !
( Cuộc giao tranh thắng bại thế nào , xem hồi sau sẽ rõ
)
HSP
LÝ LUẬN
VĂN HỌC
BÌNH LUẬN
PHỎNG VẤN
VỤ ÁN LIÊN QUAN
TIỂU SỬ |
|