NHỮNG VỤ ÁN
Năm Mã nói chuyện Khuyển (HSP)
Chuẩn bị Tết Nhâm
Ngọ
HÀ SỸ PHU
Năm
MÃ nói chuyện KHUYỂN
(Tản mạn về một chữ CHÓ)
Với người Á Đông thì Khuyển và Mã là đôi tri kỷ, là cặp bài trùng nên
năm Ngựa mà nhớ đến chuyện Chó tưởng cũng không có gì lạ.
Chả là trước đây đúng một năm, nhân dân ta đang chuẩn bị mua tranh gà
lợn để đón Tết thì nhà “Báo” Nguyễn Như Phong vẽ ra một loạt chân dung
mà nhà“Báo” gọi là “mặt thật”, trong đó có viện đến tên cúng cơm
của họ nhà Khuyển như sau :
” Con
không chê nhà khó, CHÓ không chê chủ nghèo”
(Ý NNP nói rằng con CHÓ còn biết trung
thành với người chủ nghèo, thế mà Hà Sĩ Phu lại thừa lúc đất nước mình
còn nghèo để quay lưng lại với cái sự nghèo của đất nước, để đi ôm chân
nước ngoài giầu có , mà phản bội lại đất nước! Thế thì không bằng …
con Chó chứ gì ; cứ nói tọet ra thế để nhà“Báo”khỏi sợ rằng độc giả
không hiểu hết cái thâm ý độc địa của mình ! )
Chó và Ngựa là hai loài vật nổi
tiếng về cái đức trung thành, nên đem “Cho” ra để viết về một vụ
án bị mang tên là“phản bội” (phản bội Tổ quốc) kể cũng đúng bài
bản đấy , tuy bài bản kiểu này xét về mặt văn hóa đã thấy có phần hạ
đẳng . Nhưng thôi, nếu cái “lòng yêu nước” của NNP đang bốc lên thật
thì vô văn hóa thế cũng tạm cho qua.
Khi tôi đọc bài báo này có cả vợ tôi
và vợ chồng nhà thơ Bùi Minh Quốc cùng nghe, tuy lời lẽ bài báo thật
đáng giận nhưng không hiểu sao tất cả chúng tôi đều giận thì ít mà
thương thì nhiều , thương cho người phải viết ra những lời “đấu tranh
giai cấp” bất nhã ấy mà cứ tưởng là hay, không hiểu rằng “nhất ngôn ký
xuất, tứ mã nan truy” , một chữ “Khuyển” ấy đã phát ra rồi thì
bốn “Mã lực” đuổi theo cũng không rút lại được nữa!
Trong một bài nghị luận đăng báo rất
trang trọng, nhân danh Tổ quốc, mà phải viện đến chữ CHÓ như thế thì
chắc NNP đã phải cân nhắc rất kỹ và lấy làm tâm đắc (họ hàng nhà CHÓ xưa
nay chắc chưa lần nào leo lên được vị trí trang trọng ấy!), nếu không
mạn đàm với nhau đôi dòng e uổng mất công người đã viết nó ra. Vả lại ,
việc mạn đàm, suy ngẫm rộng ra quanh chuyện “ khuyển mã” này có thể cũng
đem lại những điều bổ ích chung, giữa một thời kỳ mà vấn đề NHÂN CÁCH đã
phải đặt ra như một dấu hỏi khổng lồ, một quốc nạn, thách thức trước mặt
mỗi con người, không thể trốn tránh : một cuộc Tổng khủng hoảng Nhân
cách thực sự !. Đọc xong bài báo của NNP, trước mắt tôi cái dấu hỏi ấy
lại hiện ra, sừng sững, trùm lên trên tất cả những dòng vu khống và xúc
phạm. Và ở chỗ này, câu thơ “ Quay mặt vào đâu cũng phải ghìm cơn
mửa, cả một thời đểu cáng đã lên ngôi” của Bùi Minh Quốc đã khiến
cho cái cảm giác cá nhân bị xúc phạm của tôi vơi đi rất nhiều, nhường
chỗ cho nỗi lo chung.
*
Trước hết, phải nói ngay rằng Chó và
Ngựa là những loài vật có ích và rất đáng yêu (sách có chữ ”khuyển mã
chi tình” để chỉ tình cảm này) nên trước khi mạn đàm về cái ý “CHÓ”
trong bài của nhà báo nọ tôi phải xin lỗi loài Chó, loài Ngựa, rằng theo
ngôn ngữ loài Người chúng tôi thì chữ Chó hay Khuyển mã ở
đây chỉ có nghĩa bóng là “Chó má” thôi, nên xin các vị xồm, vện,
bécgiê, chó nghiệp vụ…, các chú Ô truy, Đích lư, Xích thố … chớ có trạnh
lòng!
Cha ông chúng ta tinh tế lắm; cái chất
đáng yêu nhất của con Chó là trung thành với chu , nhưng các cụ
không bao giờ ví “ trung thành như cho” cả. Bởi sự trung thành ở
người là một phẩm chất cao quý bao hàm cả lương tâm, trí tuệ và bản lĩnh
, khác xa với sự “trung thành” của loài vật, vốn chỉ là quan hệ bản năng
đối với người chủ cho nó ăn . Câu “An cây nào, rào cây ấy” cũng
chỉ là lời khuyên về sự khôn ngoan, về tính thực tế chứ không phải chuẩn
mực cho sự trung thành.
Chỉ những tính chất phi nhân thì các cụ
mới ví với Chó : “ đểu như chó”, “lật mặt như chó”, “ngu như
chó” … Đến câu ví “dại như chó” thì thật lạ ! Biết vẫy đuôi
mừng chủ , bảo vệ chủ để được ăn thì khôn quá đi chứ, thế mà các cụ lại
liệt khuyển ta vào loại “dại”!. Cũng có khi các cụ khuyên nhủ: “
Chó KHÔN chớ cắn CÀN”, nhưng các cụ thừa biết đã là chó thì thưởng thức
thế nào được lẽ càn khôn !
*
Trở lại với chữ CHÓ của NNP. Một anh bạn
tôi, đọc bài của NNP xong, đem tờ An ninh Thế giới đến , tay cứ chỉ chỉ
mãi vào chữ CHÓ ấy trong bài báo và tủm tỉm nói rằng “ Tay nhà báo này
đưa chữ CHÓ này vào là…dại !”.Tôi hỏi “ Sao mà dại?” thì anh bạn
giải thích , đại ý rằng :
“ Đấy là chữ mà đáng ra nhà “Báo” NNP
phải kiêng như kiêng tên húy vậy. Vì đọc đến chữ ấy tự nhiên buộc người
đọc phải đặt ngay những câu hỏi :
- Nói đến Chó và Chủ, thì ở đây ai là đầy
tớ, ai là chủ, ai phải làm theo lệnh? Còn ai là người một mình tự động,
đơn thương độc mã, dám nói cái lẽ phải mà chưa mấy người đã dám nói ra?
Ai? Người đọc sẽ tự trả lời.
- Về chuyện giầu nghèo thì NNP đã viết theo
quán tính mấy chục năm về trước, chứ bây giờ ai là người giầu, ai là kẻ
nghèo? Nước ta nghèo gần vào bậc nhất thế giới thì đúng rồi, thế giới đã
thống kê rồi, nhưng “Tư sản đỏ” là ai, họ có nghèo không? Hà Sĩ Phu gắn
với sự giầu hay Nguyễn Như Phong gắn với sự giầu? Ai? Người đọc sẽ tự
trả lời.
Giữa tiếng nói Hà Sĩ Phu và tiếng nói
Nguyễn Như Phong thì tiếng nói nào đứng về phía dân tộc để đau lòng về
tình trạng dân ta còn nghèo hèn
(chắc anh bạn tôi thừa biết đối với kẻ thù xâm phạm bờ cõi thì dân ta
chưa bao giờ chịu hèn ! HSP), tiếng nói nào ru ngủ nhân dân trong tự
hào, để cho đội ngũ những cường hào mới, những con “ chuột bự” cứ ngày
càng đông đảo mãi lên, đánh mãi mà vẫn chưa có xu hướng giảm ?
Giữa một người gắn với quyền lực , nói
thì chắc chắn được khen, và một người chẳng có quyền lực gì , nói thì
chắc chắn chỉ chuốc lấy nguy hiểm, thì ai là kẻ “cơ hội” đây? Thiên hạ
có mắt, người đọc sẽ tự trả lời, NNP hay HSP cũng chẳng trả lời thay
được“…
Đúng, những câu hỏi ấy , mỗi người đọc hiểu
biết đương nhiên phải đặt ra, và họ sẽ tự trả lời . Khi có độc quyền báo
chí người ta có thể “đặt hàng” để có hàng trăm câu trả lời theo một
chiều, một ý như nhau, nhưng nếu thế mà thành chân lý thì những kẻ có
quyền nhất như Hitler - Goebbels đã chẳng có ngày diệt vong. Nhân dân
và” lịch sử” được trời cho một thứ mà không một chính quyền nào chiếm
được , đó là dư luận, là ngôn ngữ thành văn và bất thành văn của nhân
dân , trong đó tiêu biểu nhất là tầng lớp trí thức của họ. Các sĩ phu
trước đây đã gọi ngôn ngữ ấy của nhân dân là “ Nhân Ngôn”, và bảo cho
những kẻ tham quan nhũng lại và cánh bồi bút tùy tòng , tức những kẻ ăn
phải miếng bả công danh phú quý rằng :
“Coi chừng nhá phải miếng…Nhân
Ngôn” !
Nhân ngôn là Nhân dân nói. Nhân ngôn cũng là
chất độc để làm bả chuột, bả chó thật! (nhân ngôn tức thạch tín, chữ tín
là chữ Nhân đứng bên chữ Ngôn) . Cứ trộn thịt cá thơm lừng vào (và đưa
vào tận mõm) là chẳng anh chó anh chuột nào thoát khỏi được miếng
Nhân ngôn !
*
Sau khi đọc bài báo của NNP, một độc
giả đã viết một bài rất ngắn ví NNP như kẻ muốn đái vào một hình tượng
vượt quá tầm của mình nên càng phun ra bao nhiêu thì mặt mình lại lãnh
đủ bấy nhiêu . Có lẽ cái dại là ở chỗ này chăng?
Đọc bài báo của NNP tướng Trần Độ
viết đại ý rằng : Định vẽ “mặt thật” của người ta cho thật ghê tởm ,
nhưng “mặt thật” ấy chẳng ai thấy đâu, lại thành chân dung tự họa , để
lộ cái mặt thật mà mình đã mất bao công phu che đậy bấy nay.
Định vẽ xấu mặt người ta cho thành khuyển mã
, mà khi người xem đối chiếu, đối chiếu tỉ mỉ đến từng chi tiết, lại
nhận ra đấy là ông họa sĩ tự vẽ mình ! (Thế thì … dại thật, mà cũng khôi
hài thật, có thể họa sĩ này chẳng mấy khi soi gương nên quên cả mặt
mình, tưởng đấy là mặt kẻ địch nên cứ ra sức bôi lem mãi vào ! ).
Có mấy bài viết khác cũng gợi ý rằng báo
An ninh Thế giới và các cấp trên phải phạt NNP vì anh này đã làm xấu
chung cả những cơ quan ấy. Từ nay muốn tìm một ví dụ điển hình về báo
chí truy chụp thô bạo kiểu“Công an trị” hay kiểu đấu tố CCRĐ đã một thời
tác oai tác quái thì người ta phải lục tìm ngay mấy bài báo đó của NNP,
còn ví dụ nào điển hình hơn nữa ?. Bài của NNP đã gây công phẫn cho
nhiều trí thức, cựu chiến binh, làm xuất hiện hàng chục bài bút chiến,
kéo dài mấy tháng,nên báo An ninh thế giới lại bị mang tiếng là
làm mất “An ninh” trong nước! Định lập công mà lóng ngóng thế nào
lại thành lập tội , bê bối, đáng ghi vào Guinness cho muôn đời . Có lẽ
…thế thì dại thật!
Tôi có được xem một chỉ thị nội bộ,
trong đó Lãnh đạo yêu cầu khi phê phán những quan điểm sai trái (so với
quan điểm chính thống) thì báo chí phải tránh nêu tên cụ thể, vậy mà
chẳng hiểu do “ súng cướp cò” hay do thế nào mà NNP lại bắn ra một loạt
tên rất cụ thể. Thế là nhiều người trước đây chưa biết HSP, chưa biết
Tiến sĩ Thanh Giang nay lại phải tìm các tác phẩm của HSP , của Thanh
Giang ..vân vân…mà đọc.
Một họa sĩ từ t/p HCM vì đọc bài của
NNP nên mới biết HSP, nhân dịp đem tranh lên mở triển lãm ở Đà lạt anh
đã đến tận nhà thăm tôi và tặng tôi một bức tranh (tôi không đi xem
triển lãm được vì đang bị quản chế, muốn đi xem thì phải làm đơn , mà
đơn thì tôi ngán lắm rồi). Tôi cảm ơn NNP đã làm tôi có thêm nhiều bè
bạn! Nếu không có NNP thì các ông tổng thống Tiệp khắc , tổng thống
New Zealand, và nhiều tổ chức , bạn bè quốc tế có lẽ cũng chưa biết
chúng tôi rõ ràng đến thế đâu .Bài báo của NNP thành ra “lỗ vốn”. Có lẽ
cái dại là ở chỗ này chăng?
Giá tôi là một Phó tổng Biên tập,
là người cầm bút mà viết một bài quy kết đầy tính mật vụ, vu khống, tâm
lý chiến một cách thất nhân tâm như thế thì chắc tôi chẳng còn dám vác
mặt thật đi đâu nữa, thế là không ai quản chế mà bỗng dưng như bị
quản chế. Bị cái thế thái nhân tình , cái dư luận của những người
hiểu biết nó bao vây, nó quản chế mình suốt đời, cũng là một thứ quản
chế không văn bản, chẳng dám vác mặt đi đâu, có đi cũng chỉ đi lại trong
…phường với nhau thôi, thế thì …có lẽ dại thật !.
*
Nhìn vào bức tranh vừa được tặng, thấy
ở góc có tấm ê-ti-két đề tên tác giả, tên bức tranh, kích thước, chất
liệu , và giá tiền : 200 USD, tôi biết bức tranh này được mang trực tiếp
từ phòng triển lãm về. Xem những bài giới thiệu của báo chí về họa sĩ Lê
Kiệt này, tôi mới yên tâm rằng đây là họa sĩ đã nhiều báo chí biết tới,
nếu không thì cái chữ 200 USD biết đâu lại chẳng thành cái cớ cho những
kẻ hành nghề vu khống, rằng đây là tiền viện trợ của địch ?.
Nhiều bài báo nói họa sĩ Lê Kiệt là
hoạ sĩ trừu tượng, chuyên vẽ mặt người, nhưng chẳng là mặt thật của một
ai cả, đó là mặt thật của những nỗi niềm, những suy tư, những tưởng
tượng, những cảnh đời, những hạng người, những đúc kết.
Tôi là người làng tranh Đông Hồ, lớn lên
từ những phiên chợ tết đầy tranh gà lợn quê tôi. Khi thấy người họa sĩ
chuyên vẽ mặt người này nói đã đọc bài của NNP viết về tôi , tôi
thoáng có ý nghĩ định hỏi sao anh chỉ vẽ mặt người mà không vẽ chân dung
các con vật cho thêm rộng đường biểu hiện, như gà lợn, trâu ngựa, chó dê
gì chẳng hạn. Nhưng tôi kịp nhận ra ngay là mình đã ngớ ngẩn, vì cứ khảo
sát hết các loại mặt người thì còn mặt con gì mà chẳng hiện ra trong đó.
Để kết thúc câu chuyện vẽ chân dung , vẽ
mặt người , chân dung lợn gà, khuyển mã, tôi xin mượn hai tác phẩm cũng
vẽ chân dung nhưng vẽ bằng thơ.
Thứ nhất là tác phẩm của nhà thơ Việt Phương
tặng ông Lê Hồng Hà khi bị khai trừ:
Đã biết những vinh
quang đầy ô trọc
Lại biết thêm nỗi nhục
đáng tự hào.
Đã biết những trung
thành đầy phản phúc
Biết thêm điều mang
tội, rất thanh cao.
Bốn câu thơ đã tạc nên những chân dung
đầy nghịch lý của sự Trung thành và Phản bội, của Niềm vinh và
Nỗi nhục mà ông đã chứng kiến trong suốt cuộc đời theo cách
mạng của mình.
Thứ hai là tác phẩm của nhà thơ trẻ quá cố
Tường Vân ở Hải Phòng , vẽ đúng chân dung anh Khuyển:
Bảo ra
đường
Ra
đường
Bảo nằm
gầm giường
Nằm gầm giường
Bảo sủa
Sủa
Bảo
im
Im
Và cứ thế
triền miên
Một đời con chó!
Ai chẳng bảo Tường Vân vẽ anh Khuyển theo
trường phái hiện thực tả chân, thực trăm phần trăm như cuộc đời của
Khuyển, nhưng tôi nghĩ Tường Vân đã vẽ tranh trừu tượng đấy. Giống như
Lê Kiệt, Tường Vân đã vẽ mặt người.
Ngày xuân, gọi là có mấy chữ góp vui
cùng bè bạn.
Tháng giêng năm 2002
Hà Sỹ
Phu
(Viết từ nơi quản chế: 4E Bùi thị Xuân, P2, Đà lạt)
LÝ LUẬN
VĂN HỌC
BÌNH LUẬN
PHỎNG VẤN
VỤ ÁN LIÊN QUAN
TIỂU SỬ |